Ontdek de Samicultuur

Reizen naar Lapland

NORDIC>>Bestemmingen>>Lapland>>Ontdek de samicultuur

In Lapland ontdek je de enige etnische groep van Europa, de Sami. Maak kennis met de gastvrije inheemse bevolking van Lapland en laat je meenemen in hun cultuur, tradities en hun unieke band met de natuur.

De geschiedenis van de Sami

De Sami vandaag

Moderne ontwikkelingen zoals industrialisatie, educatie, nationalisme en communicatietechnologie hebben ertoe geleid dat Samigemeenschappen meer en meer gaan integreren zijn in de Noorse, Zweedse of Finse samenleving. Net zoals voor vele andere etnische groepen heeft de moderniteit sterke teloorgang van identiteit en cultuur met zich meegebracht. De meeste Sami vandaag zijn aanhangers van de Scandinavische cultuur en vele jongeren migreren naar het zuiden. Toch kent de Samicultuur de laatste jaren een sterke heropleving. Vandaag de dag is er een duidelijke beweging onder de Sami om hun cultuur en identiteit te bewaren. De Samicultuur is veel beter beschermd dan de cultuur van andere onderdrukte volkeren wereldwijd. De Samen vieren hun Onafhankelijkheidsdag en hebben een eigen vlag en parlement. Dit parlement kan je in Inari (Finland) gaan bezoeken.

Sami parlement Lapland - reizen met Nordic

De Samen beschikken over enkele eigen hogescholen en hebben eigen organisaties. Er zijn 5 Samischolen opgericht om de taal en cultuur van de oorspronkelijke bewoners van Lapland terug te halen en te onderwijzen. De kinderen worden op school onderwezen in hun oorspronkelijke taal. Bovendien is het nooit zo dat vreemde invloeden zomaar een cultuur ‘overnemen’. Nieuwe culturele elementen worden altijd gebouwd uit oude segmenten. De meeste Sami leven vandaag in typische Scandinavische huizen met centrale verwarming en stromend water. Niet de siida, maar het kerngezin is nu de basis van de Sami samenleving. Maar families zijn nog steeds heel dicht aan elkaar gebonden. Het familieleven centreert zich vaak rond de keuken en er wordt veel aandacht besteed aan kinderen. Hoewel weinigen nog rendierhoeders zijn, staan rendieren nog steeds centraal in de Samicultuur. De Sami’s traditionele ‘outdoor-recreatie’ is gelinkt aan de activiteiten die essentieel waren voor hun overleving. Ze houden van rendierslederaces en lasso gooien.

Bovendien heeft elke Sami wel een familielid dat op een of andere manier bezig is met rendierhoeden. Rendiervlees is erg proteïnerijk en een belangrijk element in de Samikeuken. Niet alleen het vlees wordt gebruikt, ook het bloed wordt verwerkt in worst. Daarnaast is ook visvangst essentieel. Vis wordt gekookt, gegrild, gedroogd, gerookt of gezouten. Ook belangrijk zijn wilde bessen, rijk aan vitamine C. Sami drinken meestal veel koffie om hen warm en alert te houden in hun koude omgeving. Naast rendieren hoeden is er ook een nieuwe sector bijgekomen: toerisme. Recent onderzoek heeft uitgewezen dat etnisch ondernemerschap in de toeristische sector vaak leidt tot culturele innovatie, verbetering van de inheemse levenskwaliteit, het beschermen van cultureel en natuurlijk erfgoed en dus uiteindelijk de bescherming en het overleven van een culturele groep. Ook voor de Sami is toerisme vitaal. De eerste ontmoeting met de Samicultuur voor de meeste mensen begint langs de weg. De Samen verkopen namelijk souvenirs zoals kleurrijke klederdrachten, schoenen en hoeden, rendierhuiden, rendierhoorns, messen, houten en lederen ambachten.

Sami cultuur Lapland - reizen met Nordic

De Samikunst is erg gerespecteerd voor haar combinatie van functionaliteit en levendige decoratie. Samikunst is pantheïstisch, afhankelijk van het seizoen en reflecteert het diepe respect dat de Sami koesteren voor de natuur. Sommige Sami dragen nog steeds hun kleurrijke, etnische kledij. Die is vooral herkenbaar aan de rode banden met gele patronen, aangebracht op diep blauwe stoffen. Ze komen voor op de tunieken van mannen (gaktis), aan de randen van de rokken van vrouwen en op de hoeden van beide geslachten. De vorm van de hoed is afhankelijk van de regio: sommige zijn kegelvormig, andere hebben eerder een vierkante vorm. De Sami dragen geen kousen, maar beschermen hun voeten tegen de koude en vocht door hun moccasins te vullen met gras. Vandaag zijn de meeste Sami niet anders gekleed dan hun landgenoten. De traditionele kleurige kleding van de Sami wordt meer en meer tot de folklore gerekend en enkel uit de kast gehaald voor festiviteiten.

Andere belangrijke elementen van de Sami cultuur zijn de taal (de verschillende talen van de Sami zijn totaal anders dan de Noorse taal) en de muziek. Naar schatting van het Europees Bureau voor Minderheidstalen wordt de taal slechts door minder dan 20.000 Samen gesproken. Het gesproken Samisch kent vele, sterk verschillende varianten die doorgaans als aparte talen worden geclassificeerd. Er bestaat een Samische standaardtaal, maar die wordt door weinig mensen gebruikt. Het Samisch behoort met o.a. het Fins en Estisch tot de Finoegrische taalfamilie en samen met het Hongaars tot de Oegrische talen. De Sami taal is rijk aan woorden die rendieren beschrijven. Ze hebben een ander woord voor rendieren die verschillen in kleur, grootte, vacht, karakter, grootte van het gewei, sterkte en levensfase.

De traditionele Samimuziek wordt vaak ‘joik’ genoemd. Joik is echter maar één van de drie muziek-modes die de Sami ontwikkeld hebben. De Joik is door onderzoekers beschreven als een van de oudste muzikale tradities in Europa. Het muzikale element is de centrale focus en is er op gericht een bepaalde gevoelstoestand of de essentie van een subject in melodie te gieten. Typische voorbeelden van hedendaagse Samizangers zijn Máddji, Berit Margrethe Oska, Wimme Saar, Annel Nieiddat, Nils-Aslak Valkeapää en Mari Boine. Ook heel mooi is de muziek van de Zweedse zangeres Sofia Jannok. Ze zingt het meeste van haar liedjes in het Noord-Samisch. Haar zangstijl is een mix van joik, pop en jazz. Een echte aanrader als je een leuke sfeer wilt creëren in jouw blokhut in Lapland! Bij het horen van “moderne joik” voel je bijna de magie van de natuur en de weidsheid van het landschap.

De strijd is niet gestreden

Hoewel de Samicultuur al veel beter beschermd is dan vroeger en racisme ten opzichte van de Sami tanend is in Scandinavië, worden de Sami nog met heel wat conflicten geconfronteerd. De Samilanden worden roekeloos binnengevallen door mijnbedrijven en hydro-elektrische energieprojecten. Daarnaast worden ze bedreigd door permanente vervuiling en door toerisme met zijn voor- en nadelen. Een recente discussie is de bouw van een hydro-elektrische dam in Alta die de weilanden van vele rendierhoeders overstroomde. Daarop trok een groep Samen naar Oslo met hun lavvos en ze begonnen een hongerstaking. Hoewel hun acties onsuccesvol waren, trokken ze wereldwijd de aandacht.

Conflicten over land tussen nationale overheden en de Samen blijven ook aanslepen. In 1972 werden de beschikbare weilanden voor de Samen ingeperkt en in 1993 trok de Zweedse overheid het exclusieve recht van de Samen op rendierjacht in. In 1994 werd ook het exclusief visrecht van de Samen op meren in hun autonoom gebied ingetrokken. De Samen zijn blijven protesteren tegen deze beslissingen, maar zonder resultaat. “Etnische groeperingen beschermen” klinkt als een nobel doel, maar het loslaten van economische voordelen gekoppeld aan bepaalde gebieden is in praktijk vaak veel doorslaggevender.

Toch staan de Samen sterker dan 50 jaar geleden. Vele jonge Samen zijn trots op hun afkomst en het Samiparlement blijft strijden voor Sami-autonomie en culturele bescherming. Elke cultuur verandert elke dag, elke minuut, elk moment. Als toerist is het belangrijk om naar de Samicultuur te durven kijken zoals deze nu is en om folklore van realiteit te kunnen scheiden. Folklore mag en moet er zijn, maar vergeet zeker ook niet om de Samen te leren kennen zoals ze vandaag zijn. Hun lange strijd voor autonomie en respect, en de invloed van nationalisme en moderniteit is daar een groot onderdeel van.

De Sami op je reis in Lapland

De Sami leven overal in Lapland maar op de ene plaats is hun aanwezigheid al wat duidelijker dan op de andere. In Noors Lapland zijn vooral de dorpjes Karasjok en Kautokeino de beste plaatsen om je onder te dompelen in de Samicultuur. Karasjok is het centrum van de Sami in Noorwegen. Je vindt er het museum voor Samische kunst, het Noorse Samiparlement en Samiwinkels en restaurants.

In Kautokeino kan je de prachtige zilverwerken bewonderen die gemaakt worden door de Sami. In Zweeds Lapland kan je vooral terecht in Jokkmokk waar je enkele leuke Samiwinkels kan bezoeken. In Finland ligt hét centrum van de Sami, Inari. Hier ontdek je veel over de bevolkingsgroep in de musea en winkels en je vindt er ook het Samiparlement. Leer de Sami kennen tijdens jouw reis in winters Lapland of zomers Lapland.