Ontdek de Samicultuur
In Lapland ontdek je de enige etnische groep van Europa, de Sami. Maak kennis met de gastvrije inheemse bevolking van Lapland en laat je meenemen in hun cultuur, tradities en hun unieke band met de natuur.
De geschiedenis van de Sami
De Sami
Een korte geschiedenis van het laatste inheemse volk van Europa. ©-Orjan-Bertelsen
Een mysterieuze origine
De oorspronkelijke bewoners van Noord-Scandinavië zijn de Samen. Hun bevolkingsgroep bestaat uit ongeveer 70.000-100.000 Samen. De geschiedenis van de Samicultuur gaat duizenden jaren terug. De Sami zouden de eersten zijn geweest die na de laatste ijstijd het Noorden opnieuw bevolkten.
Rotsgraveringen
De voorvaderen van de Sami waren jagers en verzamelaars. De imposante rotstekeningen aan de Alta fjord dateren van 1200 v.C. en beelden de toenmalige jagerscultuur, rituele ceremonies, heilige dieren en goden af.
Start Vikingtijdperk
De aanval op het Engelse Lindisfarne klooster markeert het begin van het Vikingtijdperk. De Sami voerden intensief handel met het beruchte volk en kenden toen een sterke culturele ontwikkeling.
Beperkte bewegingsvrijheid
Maar de bewegingsvrijheid van de Sami was sterk beperkt. Over de eeuwen heen eisten vele naties belastingen, waardoor de Sami soms twee of meer overheden moesten betalen. ©-Orjan-Bertelsen
Van jagers naar rendierhoeders
Rond 1500 begonnen de Sami zich te settelen. Ze gingen over tot het hoeden van rendieren, wat zorgde voor melk, vlees, vacht en transport. Het rendierhoeden werd de belangrijkste manier van bestaan en de Sami organiseerden zich in families of siida.
Wonen in lavvu
De Samen volgen een jaarlijkse voedseltrek en wonen in tenten of lavvu die gemakkelijk af te breken en te vervoeren zijn. Alleen in de winter blijven de Samen en hun rendieren op één plaats en leven ze in koepelvormige hutten.
Onderdrukking van de Samen
Doorheen de 15de eeuw kenden de Sami en hun gebied onderdrukking en gedwongen assimilatie uit Zweden. In de 18de eeuw werden de Sami volledig uit de samenleving verdrongen. Honderden Sami werden naar het Noorden gedeporteerd.
Ontstaan Lapland
In 1751 creëerde Zweden officieel ‘Lapland’. Maar dit resulteerde niet in minder druk op de Samicultuur, want het jachtrecht werd verdeeld tussen de Zweden en de Sami.
De Samicultuur
Ondanks de grote druk waaronder de Samicultuur stond, zijn de Sami er altijd in geslaagd om culturele invloed vanuit het Zuiden te beperken. Maar in de 19de eeuw verouderde de Samilevenswijze ten opzichte van de moderne ontwikkelingen in het Zuiden.
Afbraak van de Samicultuur
Het gebruik van de Sami taal werd verboden in publieke scholen of kerken. Na WOII, dat uitgevochten werd in het midden van Sápmi, bleef het gebied vernietigd achter. Dit betekende gedwongen evacuatie, economische terugval en het verlies van alle materiële geschiedenis.
De Sami vandaag
Samigemeenschappen zijn de laatste jaren meer en meer gaan integreren in de Noorse, Zweedse of Finse samenleving. Toch is er vandaag de dag een duidelijke beweging onder de Sami om hun cultuur en identiteit te bewaren.
De Sami vandaag
Moderne ontwikkelingen zoals industrialisatie, educatie, nationalisme en communicatietechnologie hebben ertoe geleid dat Samigemeenschappen meer en meer gaan integreren zijn in de Noorse, Zweedse of Finse samenleving. Net zoals voor vele andere etnische groepen heeft de moderniteit sterke teloorgang van identiteit en cultuur met zich meegebracht. De meeste Sami vandaag zijn aanhangers van de Scandinavische cultuur en vele jongeren migreren naar het zuiden. Toch kent de Samicultuur de laatste jaren een sterke heropleving. Vandaag de dag is er een duidelijke beweging onder de Sami om hun cultuur en identiteit te bewaren. De Samicultuur is veel beter beschermd dan de cultuur van andere onderdrukte volkeren wereldwijd. De Samen vieren hun Onafhankelijkheidsdag en hebben een eigen vlag en parlement. Dit parlement kan je in Inari (Finland) gaan bezoeken.
De Samen beschikken over enkele eigen hogescholen en hebben eigen organisaties. Er zijn 5 Samischolen opgericht om de taal en cultuur van de oorspronkelijke bewoners van Lapland terug te halen en te onderwijzen. De kinderen worden op school onderwezen in hun oorspronkelijke taal. Bovendien is het nooit zo dat vreemde invloeden zomaar een cultuur ‘overnemen’. Nieuwe culturele elementen worden altijd gebouwd uit oude segmenten. De meeste Sami leven vandaag in typische Scandinavische huizen met centrale verwarming en stromend water. Niet de siida, maar het kerngezin is nu de basis van de Sami samenleving. Maar families zijn nog steeds heel dicht aan elkaar gebonden. Het familieleven centreert zich vaak rond de keuken en er wordt veel aandacht besteed aan kinderen. Hoewel weinigen nog rendierhoeders zijn, staan rendieren nog steeds centraal in de Samicultuur. De Sami’s traditionele ‘outdoor-recreatie’ is gelinkt aan de activiteiten die essentieel waren voor hun overleving. Ze houden van rendierslederaces en lasso gooien.
Bovendien heeft elke Sami wel een familielid dat op een of andere manier bezig is met rendierhoeden. Rendiervlees is erg proteïnerijk en een belangrijk element in de Samikeuken. Niet alleen het vlees wordt gebruikt, ook het bloed wordt verwerkt in worst. Daarnaast is ook visvangst essentieel. Vis wordt gekookt, gegrild, gedroogd, gerookt of gezouten. Ook belangrijk zijn wilde bessen, rijk aan vitamine C. Sami drinken meestal veel koffie om hen warm en alert te houden in hun koude omgeving. Naast rendieren hoeden is er ook een nieuwe sector bijgekomen: toerisme. Recent onderzoek heeft uitgewezen dat etnisch ondernemerschap in de toeristische sector vaak leidt tot culturele innovatie, verbetering van de inheemse levenskwaliteit, het beschermen van cultureel en natuurlijk erfgoed en dus uiteindelijk de bescherming en het overleven van een culturele groep. Ook voor de Sami is toerisme vitaal. De eerste ontmoeting met de Samicultuur voor de meeste mensen begint langs de weg. De Samen verkopen namelijk souvenirs zoals kleurrijke klederdrachten, schoenen en hoeden, rendierhuiden, rendierhoorns, messen, houten en lederen ambachten.
De Samikunst is erg gerespecteerd voor haar combinatie van functionaliteit en levendige decoratie. Samikunst is pantheïstisch, afhankelijk van het seizoen en reflecteert het diepe respect dat de Sami koesteren voor de natuur. Sommige Sami dragen nog steeds hun kleurrijke, etnische kledij. Die is vooral herkenbaar aan de rode banden met gele patronen, aangebracht op diep blauwe stoffen. Ze komen voor op de tunieken van mannen (gaktis), aan de randen van de rokken van vrouwen en op de hoeden van beide geslachten. De vorm van de hoed is afhankelijk van de regio: sommige zijn kegelvormig, andere hebben eerder een vierkante vorm. De Sami dragen geen kousen, maar beschermen hun voeten tegen de koude en vocht door hun moccasins te vullen met gras. Vandaag zijn de meeste Sami niet anders gekleed dan hun landgenoten. De traditionele kleurige kleding van de Sami wordt meer en meer tot de folklore gerekend en enkel uit de kast gehaald voor festiviteiten.
Andere belangrijke elementen van de Sami cultuur zijn de taal (de verschillende talen van de Sami zijn totaal anders dan de Noorse taal) en de muziek. Naar schatting van het Europees Bureau voor Minderheidstalen wordt de taal slechts door minder dan 20.000 Samen gesproken. Het gesproken Samisch kent vele, sterk verschillende varianten die doorgaans als aparte talen worden geclassificeerd. Er bestaat een Samische standaardtaal, maar die wordt door weinig mensen gebruikt. Het Samisch behoort met o.a. het Fins en Estisch tot de Finoegrische taalfamilie en samen met het Hongaars tot de Oegrische talen. De Sami taal is rijk aan woorden die rendieren beschrijven. Ze hebben een ander woord voor rendieren die verschillen in kleur, grootte, vacht, karakter, grootte van het gewei, sterkte en levensfase.
De traditionele Samimuziek wordt vaak ‘joik’ genoemd. Joik is echter maar één van de drie muziek-modes die de Sami ontwikkeld hebben. De Joik is door onderzoekers beschreven als een van de oudste muzikale tradities in Europa. Het muzikale element is de centrale focus en is er op gericht een bepaalde gevoelstoestand of de essentie van een subject in melodie te gieten. Typische voorbeelden van hedendaagse Samizangers zijn Máddji, Berit Margrethe Oska, Wimme Saar, Annel Nieiddat, Nils-Aslak Valkeapää en Mari Boine. Ook heel mooi is de muziek van de Zweedse zangeres Sofia Jannok. Ze zingt het meeste van haar liedjes in het Noord-Samisch. Haar zangstijl is een mix van joik, pop en jazz. Een echte aanrader als je een leuke sfeer wilt creëren in jouw blokhut in Lapland! Bij het horen van “moderne joik” voel je bijna de magie van de natuur en de weidsheid van het landschap.
De strijd is niet gestreden
Hoewel de Samicultuur al veel beter beschermd is dan vroeger en racisme ten opzichte van de Sami tanend is in Scandinavië, worden de Sami nog met heel wat conflicten geconfronteerd. De Samilanden worden roekeloos binnengevallen door mijnbedrijven en hydro-elektrische energieprojecten. Daarnaast worden ze bedreigd door permanente vervuiling en door toerisme met zijn voor- en nadelen. Een recente discussie is de bouw van een hydro-elektrische dam in Alta die de weilanden van vele rendierhoeders overstroomde. Daarop trok een groep Samen naar Oslo met hun lavvos en ze begonnen een hongerstaking. Hoewel hun acties onsuccesvol waren, trokken ze wereldwijd de aandacht.
Conflicten over land tussen nationale overheden en de Samen blijven ook aanslepen. In 1972 werden de beschikbare weilanden voor de Samen ingeperkt en in 1993 trok de Zweedse overheid het exclusieve recht van de Samen op rendierjacht in. In 1994 werd ook het exclusief visrecht van de Samen op meren in hun autonoom gebied ingetrokken. De Samen zijn blijven protesteren tegen deze beslissingen, maar zonder resultaat. “Etnische groeperingen beschermen” klinkt als een nobel doel, maar het loslaten van economische voordelen gekoppeld aan bepaalde gebieden is in praktijk vaak veel doorslaggevender.
Toch staan de Samen sterker dan 50 jaar geleden. Vele jonge Samen zijn trots op hun afkomst en het Samiparlement blijft strijden voor Sami-autonomie en culturele bescherming. Elke cultuur verandert elke dag, elke minuut, elk moment. Als toerist is het belangrijk om naar de Samicultuur te durven kijken zoals deze nu is en om folklore van realiteit te kunnen scheiden. Folklore mag en moet er zijn, maar vergeet zeker ook niet om de Samen te leren kennen zoals ze vandaag zijn. Hun lange strijd voor autonomie en respect, en de invloed van nationalisme en moderniteit is daar een groot onderdeel van.
De Sami op je reis in Lapland
De Sami leven overal in Lapland maar op de ene plaats is hun aanwezigheid al wat duidelijker dan op de andere. In Noors Lapland zijn vooral de dorpjes Karasjok en Kautokeino de beste plaatsen om je onder te dompelen in de Samicultuur. Karasjok is het centrum van de Sami in Noorwegen. Je vindt er het museum voor Samische kunst, het Noorse Samiparlement en Samiwinkels en restaurants.
In Kautokeino kan je de prachtige zilverwerken bewonderen die gemaakt worden door de Sami. In Zweeds Lapland kan je vooral terecht in Jokkmokk waar je enkele leuke Samiwinkels kan bezoeken. In Finland ligt hét centrum van de Sami, Inari. Hier ontdek je veel over de bevolkingsgroep in de musea en winkels en je vindt er ook het Samiparlement. Leer de Sami kennen tijdens jouw reis in winters Lapland of zomers Lapland.
Zelf de Samicultuur ontdekken?
Holiday Snow Week
Weekreis in de vakantieweken (Kerst, Krokus) inclusief enkele typisch Lapse activiteiten, mogelijkheid tot skiën/snowboarden, vanuit een gezellige cabin aan het Pyhä-Luosto Nationaal Park in Fins Lapland!…
Pyhä Snow Week
Een ideale weekreis voor mensen die graag deelnemen aan typisch Lapse activiteiten en dat willen combineren met skiën, en dat allemaal vanuit een gezellige cabin in Fins Lapland!…
Rovaniemi Igloo Week
Een ideale week voor mensen die er graag kort tussenuit willen. Verken de hoofdstad van Lapland en neem deel aan optionele excursies of bezoek het dorp van de Kerstman!…
Discover Lofoten
Ontdek de prachtige Lofoten eilanden, bedekt onder een witte sneeuwlaag. Ga sneeuwschoenwandelen, zeearenden spotten, kajakken, dorpjes bezoek en nog veel meer.…
Lofoten tot Senja
Scherp gekartelde besneeuwde bergpieken, kleurrijke vissersdorpjes en uitgestrekte verzichten over de oceaan en de fjorden.…
Vaattunki Active Break
Een 4-daagse reis voor mensen die zowel typisch Lapse activiteiten zoeken, als iets uniek willen doen - aurora ice floating. En dat allemaal vanuit een gezellige accommodatie net buiten de hoofdstad van Lapland en de kerstman: Rovaniemi!…
Vaattunki Active Break XL
Een 5-daagse reis voor mensen die typisch Lapse activiteiten zoeken. En dat allemaal vanuit een gezellige accommodatie net buiten de hoofdstad van Lapland en de Kerstman: Rovaniemi!…
Last minute met twee naar Lofoten
Vaar door de fjorden, spot zeearenden, bezoek gezellige dorpjes, wandel naar uitzichtpunten of ontspan aan één van de vele zandstranden.…
Last minute familieweek Lofoten
Vaar door de fjorden, spot zeearenden, bezoek gezellige dorpjes, wandel naar uitzichtpunten of ontspan aan één van de vele zandstranden.…
Christmas Family Break XL
Actieve 5-daagse reis tijdens de kerstvakantie in Fins Lapland, als koppel of met het hele gezin. Je neemt deel aan een huskytocht, sneeuwscootertocht, sneeuwschoenwandeling, bezoekt rendieren en het sneeuwhotel Lainio Snow Village!…
Perfect Lapland
5-daagse kennismaking met Zweeds Lapland met soft-adventure activiteiten…
Winter Wonderland
8-daagse reis naar Zweeds Lapland met een compleet programma.…
Last Minute! Midzomer week Lapland
Beleef het echte Lapland en de midzomerfeesten tijdens deze unieke reis.…
Groepsreis Lofoten & Vesteralen
Adembenemende landschappen, authentieke vissersdorpjes en indrukwekkende wildlife.…
Wandelreis in groep Lofoten & Vesteralen
Prachtige bergtoppen, kleurrijke vissersdorpen en uitgestrekte zandstranden.…
Op de hoogte blijven?
Ontvang nieuws van onze bestemmingen in je mailbox
en ontdek als eerste onze promoties
